Ortodonti çapraşık dişlerin düzeltilmesi, diş, çene ve yüzdeki uyumsuzlukların giderilmesi ile ilgilenen bir bilim dalıdır. Ortodontistler çene kemiğinizin ve dişlerinizin doğru yerde ve doğru konumda yerleşmesini sağlar. Dişlerdeki çapraşıklıkların düzeltilmesi ile önemli bir estetik kazanım sağlandığı gibi, ağız ve diş sağlığına da pek çok katkıda bulunulur. Çapraşıklıkların giderilmesi ile bu bölgelerin daha kolay ve etkili temizlenmesi sağlanır, böylece çürük ve dişeti hastalıklarının önüne geçilmiş olur. Ayrıca dişlerin ve çenelerin birbiriyle kapanışları düzeleceği için daha sağlıklı çiğneme fonksiyonu kazanılmış olur. Çocuğunuz yaklaşık olarak 7 yaşına gelince, bir ortodonti uzmanı tarafından böyle bir tedaviye ihtiyacının olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir.
Ortodonti, diş-çene-yüz bölgesini ilgilendiren bozuklukların oluşmasını önlemek; ilerlemesini durdurmak ve tedavi etmek; iyi bir estetik ve fonksiyon sağlamayı hedefler.
Ortodontik Bozukluklar Neden Oluşur?
-Doğumsal anomaliler (dudak-damak yarığı vb)
-Hatalı fonksiyonlar (ağız solunumu vb): Kronik iltihaplar ve benzeri nedenler,uzun süre devam ederse bademcikler aşırı derecede büyüyebilir. Bu durumda solunum yolları daralır ve nefes alma güçlüğü meydana gelir. Bu güçlüğü yenebilmek ve o bölgedeki hava geçiş yolunu genişletebilmek amacıyla çocuk alt çenesini ve buna bağlı olarak dilini öne alma zorunluluğu duyar. Bu durum, uzun süre devam edecek olursa alt çenenin öne doğru konumu yerleşir. Dil ön dişler arasına girer ve dişlerin sürmelerine engel olursa açık kapanış meydana gelir. Hasta burundan nefes alamıyor ise ,üst çenenin büyüme potansiyeli üzerinde negatif etki oluşabilir.
-Zararlı alışkanlıklar (parmak emme, uzun süre yalancı emzik kullanma vb): Yeni doğmuş bir bebekte oldukça gelişmiş bir emme mekanizması vardır. Emme içgüdüsü tatmin edilmemiş bir bebek, bu ihtiyacını gidermek için bazı alışkanlıklar edinir. Anne sütü ile 9-18 ay beslenen çocuklarda çoğunlukla bu alışkanlık görülmez.
Yapılan araştırmalar parmak emmenin yaşamın ilk birkaç haftasında açlığa bağlı olarak geliştiğini göstermiştir. Dişlerin sürmeye başladığı dönemde lokal iritasyonlardan doğan ağrı, parmak emme yoluyla giderilebileceğinden bu alışkanlığın dişlenmeye yardımcı olduğu düşünülebilir. Parmak emme yaşla azalır.
Parmak emmenin nedenleri:
Ani olarak anne memesi veya biberondan kesilme
Bebek beslenirken emmesini çok kısa sürede sonlandırmak
Bebeğin beslenmesini uzun aralıklar olacak şekilde değiştirmek
Parmak emme alışkanlığında erken dönemde hiç önlem alınmaz. Bu devrede alışkanlığı önlemek, çocuğun fizyolojisini etkileyeceği için zararlıdır.
Parmak emme alışkanlığının tedavisi için kesin bir yaş söylenemez. Uygun zaman ayarlanması her çocuk için ayrı ayrıdır. Alışkanlığın derecesi, çocuğun geçmişi zaman ayarlanmasını etkiler. Genel olarak parmak emme 3.5 yaşından sonrada devam ediyor ise tedavisine başlanmalıdır.
Bu alışkanlığı sürdüren çocukta, emilen parmağa ve sayısına göre etki alanında bulunan alt ve üst dişlerde yer değiştirmeler ve kapanış düzensizlikleri görülecektir.
Yalancı Emzik: Fizyolojik özellikleri olan bir emziğin 1.5 yaşına kadar emilmesi zararlı değildir. Hatta çocuğun parmak emme gibi kötü bir alışkanlık edinmesini önleme yönünden yararlıdır.Yalancı emzikler sürekli olarak kullanıldıkları zaman, etki alanları içindeki dokulara uzun süreli anormal etki yapacağı için o bölgelerde düzensizlik ve çeşitli kapanış bozukluklarına neden olmaktadır.
-Çürük nedeniyle süt dişlerinin erken kaybı
-Travma
-Beslenme Bozuklukları: Yeterli beslenemeyen kişilerde, çene ve yüz yapısında hacimsel küçülme meydana gelecek ve normal hacimdeki dişler küçük çenelerde gerekli yeri bulamayacakları için çapraşıklıklar, rotasyonlar (dönme), hatta gömüklük olguları görülecektir.
-Yatış Şekli: Yatış şekli, çoğunlukla alt çenenin yatma sırasındaki konumunu belirler. Bu da bize alt çenenin ortalama günde 8 saat hangi konumda olduğu hakkında bilgi verir.
Örneğin yüzü koyun yatan bir çocuk ile sırt üstü yatan bir çocukta alt çenenin konumu farklıdır. Uyurken sürekli aynı tarafa yatıp elini veya yumruğunu yüzü ile yastık arasına koyma alışkanlığı olan kişilerde o tarafta yüz devamlı bir basınç altında bulunacağı için ortodontik problemler çıkabilir.
-Diş sıkma, tırnak yeme, kalem ısırma, dudak ısırma gibi kötü alışkanlıklar.
-Süt dişlerinin erken kaybı.
-Dişeti problemlerine bağlı diş düzensizlikleri.
-Diş kaybına bağlı olarak meydana gelen düzensizlikler.
-20 yaş dişlerinin öndeki dişleri sıkıştırmasına bağlı düzensizlikler.
-Genetik olarak yatkınlık.
-Hormonal düzensizlikler, sistemik hastalıklar.
Ortodontik muayene ne zaman yapılmalı?
5-6 yaşlarından itibaren yapılır. Bu yaşlarda bazı önleyici ortodontik tedaviler oldukça yararlı olmaktadır. Bu yaşlarda uygulanacak ortodontik tedaviler önleyici ve koruyucu ortodontik tedavi olarak isimlendirilmektedir.
Önleyici Ortodontik Tedavi
Bu tedavilerde amaç daimi dişler için yeterli yer hazırlamaktır.Erken kaybedilen süt dişlerinin yerini koruyucu yer tutucular hazırlanmaktadır.
Koruyucu Ortodontik Tedavi
Kötü alışkanlıklar; parmak emme, anormal yutkunma gibi faktörlere bağlı gelişebilecek problemleri önlemek amacıyla alışkanlık kırıcı apareyler hazırlanmaktadır.
Ortodontik tedavi çoğunlukla iki ana bölümden oluşmaktadır:
Tedavi safhası: Ortodontik tedavi, bugün artık her yaşta uygulanabilmektedir. Tedaviler sabit ve hareketli apareylerle yapılabilmektedir.
Pekiştirme safhası: Bu bölümde tedavi ile elde edilen sonuçların korunması amaçlanmakta olup bu dönemde pasif özel pekiştirme apareyleri kullanılmaktadır.
Ortodontik problemler iki türlüdür ; Çenesel uyumsuzluk veya bozukluklar, Dişsel uyumsuzluklar ( çapraşıklık , yer darlığı vs... )
Çenesel uyumsuzlukların nedeni ; Alt çenenin daha geride olması, Alt çenenin daha ileride olması, Ailesel, Gelişimsel bozukluklar
Dişsel bozuklukların türleri ; Yer darlığı nedeniyle dişlerin çapraşık olması, Yer fazlalığı nedeniyle dişlerin aralık olması, Parmak emme veya dilin normalden büyük olması nedeniyle üst ve alt ön dişler arasında mesafe olması, Dişlerin normal pozisyonunda olmaması.
Yer darlığının ( çapraşıklığın ) nedeni ; Genetik veya gelişimsel olarak çenenin küçük , dişlerin eninin ise büyük olması dolayısıyla dişlerin çeneye sığamamaları, Vaktinden önce süt dişlerinin çekilmesiyle , geri kalan dişlerin birbirlerine yanaşmaları ve böylece alttan çıkacak daimi dişe yeterli yer kalmaması nedeniyle daimi dişin çapraşık bir şekilde çıkması veya hiç çıkamaması, 20. yaş dişlerinin arkadan diğer dişleri sıkıştırması
Yer fazlalığının ( aralığın )nedeni ; Genetik veya gelişimsel olarak çenenin büyük , dişlerin eninin ise dar olması dolayısıyla dişlerin aralıklı bir şekilde çeneye dağılmaları, Genetik veya gelişimsel olarak bazı daimi dişlerin çıkmaması ( bu durumda diş ya hiç yoktur yada çene içerisinde gömülü kalmıştır )
Hareketli Ortodontik tedavi uygulanan durumlar: Basit düzeydeki diş çapraşıklıkları, Çene darlığının giderilmesi gereken durumlar, Erken süt dişi kaybına bağlı boşlukların koruyucu olarak doldurulması, Parmak emme gibi kötü alışkanlıkların giderilmesi, Diş gıcırdatmanın önlenmesi, Sabit tedavi sonrasında pekiştirme amacıyla
Sabit ortodontik tedavi uygulanan durumlar: Dişlerde çapraşıklık olması, Alt ve üst dişler arasında kapanışta boşluk olması, Üst dişlerin fırlak olması, Daha iyi bir protez yapılması amacıyla basit dişsel hareketlere ihtiyaç duyulması .
Ortodontik Tedavi Yaklaşımları:
1- Sabit Ortodonti: Diş üzerine yapıştırılan braketler ile yapılan tedavi şeklidir. Braketler metal yada porselenden olabilir. Diş rengindeki porselen braketler estetik olarak hiçbir rahatsızlık vermezler.
2-Hareketli Ortodonti: Hastanın kendisinin takıp çıkarabildiği apareylerdir. Daha basit vakalarda uygulanırlar.
3-Çene Ortopedisi: Alt ve üst çenenin birbirine göre bozulan ilişkilerini küçük yaşlarda yüze takılan özel apereylerle düzeltmeyi amaç edinen bir ortodonti alanıdır. Çoğu zaman ortopedik tedavi (çenelerin uyumu sağlanır) ve ortodontik tedavi (dişlerin kapanış uyumu sağlanır) birlikte yürütülür.
4-Ortognatik Cerrahi: Ortodontik veya ortopedik tedavi ile düzeltilemeyecek durumlarda ortognatik cerrahiye başvurulur. Çene ve yüzde oluşan bozukluklar doğuştan yada kaza ve hastalıklara bağlı olarak sonradan ortaya çıkabilmektedir. Çenelerin birbirine ve yüze göre uyumsuzluğu hastalarda hem estetik hem de fonksiyonel rahatsızlıklara yol açmaktadır. Gelişen üstün teknoloji ve cerrahi teknikler ile bu bozuklukların düzeltilmesi sağlanabilmektedir.
5-Invisalign: Bazı basit vakalarda braket kullanmadan, şeffaf kalıpların kullanımıyla çapraşıklıklar artık düzeltilebilmektedir. İki haftada bir değiştirilecek olan hastaya özel bu kalıpları günde yaklaşık olarak 20 saat takmak gerekmektedir. Her tedavi ortalama 60 çift (alt-üst çene) farklı düzeltici kalıp gerektirmektedir. Tedavi süresi braketlerle yapılan tedavi süresine yakındır. Vakaya göre 6 ay ile 24 ay arasında değişir.
Yetişkinlerde Ortodonti Tedavisi
Ortodontik tedavi için yaş sınırlaması yoktur. Dişleri çevreleyen kemikleri sağlıklı olan herkese ortodontik tedavi uygulanabilir. Ayrıca artık braketler diş renginde porselenden yapılmaktadır. Böylece braketlerinizi kolay kolay kimse fark edemez. Tedavi, hastanın problemi ve yaşına göre 3 ay ile 30 ay arasında sürer.
Ortodontik Tedavisinde Dikkat Etmeniz Gerekenler
Braketler yiyecek ve bakteri plağının kolayca toplanmasına sebep olurlar. Bu yüzden ağız bakımı büyük önem taşır.
Orta yumuşaklıkta bir fırça kullanmak gerekir. Özel ortodontik fırçaların kullanılması da yararlı olur.
Superfloss diş ipi kullanmak hijyenin tam sağlanması açısından büyük önem taşır.
Ağız hijyeninizi sağlamak için size yardımcı olacak diğer bir yardımcı materyal ise interdental fırçadır.
Ayrıca ağız gargaraları fırça ve diş ipinin yanında yardımcı olarak kullanılabilir, ama unutmayın ki asla fırça ve ipin görevini göremezler.
Elma, havuç gibi sert yiyecekler bıçakla kesilerek yenmelidir. Yoksa braketlerin kırılmasına neden olabilirler.
Özellikle kabuklu ve sert çerezler braketlerin kırılmasına sebep olabileceği için bunların tüketilmesinden kaçınılmalıdır.
Karamel gibi yapışkan yiyecekler braketlere yapışıp hem çürümelere hem de braketlerin kırılmasına neden olabilir. Bu dönemde diş eti sağlığınız açısından rutin kontrolleriniz büyük önem taşımaktadır.